Cvetković, V. (2017). Comparative analysis of the efficiency of police, military, and fire rescue unit responses in natural disasters (Komparativna analiza ocene efikasnosti reagovanja policije, vojske i vatrogasno-spasilačkih jedinica u prirodnim katastrofama). In Management of Police Organizations in Preventing and Suppressing Security Threats in the Republic of Serbia (pp. 219–239). Thematic Proceedings, Academy of Criminalistic and Police Studies, Belgrade.

KOMPARATIVNA ANALIZA OCENE EFIKASNOSTI REAGOVANJA POLICIJE, VOJSKE I VATROGASNO-SPASILAČKIH JEDINICA U PRIRODNIM KATASTROFAMA

Vladimir M. Cvetković1 Kriminalističko-policijska akademija, Beograd

Apstrakt: U radu su izneti rezultati kvantitativnog istraživanja ocene efikasnosti reagovanja policije, vojske i vatrogasno-spasilačkih jedinica u prirodnim katastrofama. Pri tome, cilj kvantitativnog istraživanja predstavlja naučna eksplikacija uticaja pola, godina starosti, zaposlenosti, nivoa obrazovanja, prethodnog iskustva, roditeljstva i bračnog statusa na ocenu efikasnosti reagovanja. U anketnom ispitivanju u kojem je učestvovalo 2.500 građana iz 19 lokalnih zajednica bila je primenjena strategija ispitivanja u domaćinstvima uz primenu višeetapnog slučajnog uzorka. Rezultati istraživanja pokazuju da je ocena efikasnosti reagovanja vojske viša u odnosu na policiju i vatrogasno-spasilačke jedinice. Zatim, na nivou značajnosti od 5% utvrđenja je statistički značajna povezanost ocene efikasnosti reagovanja policije sa prethodnim iskustvom građana, dok su pol, status zaposlenosti, godine starosti i nivo obrazovanja povezani sa ocenom efikasnosti reagovanja vatrogasno-spasilačkih jedinica. Kada je reč o oceni efikasnosti reagovanja vojske, ona je statistički značajno povezana sa statusom zaposlenosti i nivoom obrazovanja. Implikacije sprovedenog istraživanja odnose se na mogućnost unapređivanja efikasnosti reagovanja navedenih interventno-spasilačkih službi u prirodnim katastrofama. Originalnost istraživanja predstavlja uspostavljanje početne empirijsko-teorijske osnove za bolje razumevanje reagovanja navedenih službi u prirodnim katastrofama. Svakako, iako su učinjeni ozbiljni napori za sveobuhvatno razumevanje ocene efikasnosti reagovanja, veliki broj istraživačkih pitanja ostaje da se aktuelizuje u narednim istraživanjima.

Ključne reči: prirodne katastrofe, kvantitativno istraživanje, policija, vojska, vatrogasno-spasilačke jedinice, Srbija.

 

1. vladimir.cvetkovic@kpa.edu.rs.

   Uvod

   Prirodne katastrofe postaju sve učestalija pretnja bezbednosti koja je po svom intenzitetu i posledicama sve intenzivnija.2 Upravo zato, interventno- spasilačke službe3 moraju svoje postupanje prilagoditi novoj stvarnosti i podići nivo svoje spremnosti za reagovanje.4 Мileti5 definiše spremnost kao aktivnost preduzetu s ciljem formulisanja, testiranja i uvežbavanja plana zaštite i spasavanja za katastrofe; obezbeđivanja treninga za interventno-spasilačke službe i građana uopšte; uspostavljanja komunikacije sa javnosti o rizicima od katastrofa i načinima njihovog smanjivanja.

   Svakako, na spremnost pripadnika navedenih službi za reagovanje mogu uticati različiti demografski6, socioekonomski7 i psihološki faktori8. Pregledom

    

2. S. Dragicevic; D. Filipovic; S. Kostadinov; N. Zivkovic; G. Andjelkovic; B. Abolmasov, Natural hazard assessment for land-use planning in Serbia. International Journal of Environmental Research(5), 371–380, 2011. V. Cvetković; S. Dragicević, Spatial and temporal distribution of natural disasters, Journal of the Geographical Institute Jovan Cvijic, SASA, 64(3), 2014, 293–309; V. Cvetković, Spatial and temporal distribution of floods like natural emergency situations. In: Dragana Kolarić, International scientific conference Archibald Reiss days, Belgrade, 371–389, 2013; V. Cvetković, Geoprostorna i vremenska distribucija vulkanskih erupcija, NBP – Žurnal za kriminalistiku i pravo, 2/2014, 153–171.

3. V. Cvetković, Interventno-spasilačke službe u vanrednim situacijama, Zadužbina Andrejević, Beograd, 2013. V. Jakovljević, V. Cvetković, J. Gačić, Prirodne katastrofe i obrazovanje. Beograd: Univerzitet u Beogradu, Fakultet bezbednosti, 2015.

4. L. Uscher-Pines; A. Chandra; J. Acosta, Household preparedness is not enough: the challenges and opportunities in assessing community readiness for disasters. Journal of Public Health Management and Practice, 19, S70–S76, 2013. V. Cvetković, Spremnost za reagovanje na prirodnu katastrofu – pregled literature. Bezbjednost, policija i građani, 1–2/15(XI), 165–183, 2015; J. Baker, Household preparedness for the aftermath of hurricanes in Florida. Applied Geography, 31(1), 46–52. H. Baytiyeh; A. Öcal, High school students’ perceptions of earthquake disaster: A comparative study of Lebanon and Turkey. International Journal of Disaster Risk Reduction, 2016. V. Cvetković, Uticaj motivisanosti na spremnost građana Republike Srbije da reaguju na prirodnu katastrofu izazvanu poplavom. Vojno delo, 141–171, 68 (3), 2016.

5. D. Mileti, Disasters by Design: A Reassessment of Natural Hazards in the United States:

   Joseph Henry Press, pp. 205, 1999.

6. A. Fothergill; Gender, risk, and disaster. International Journal of Mass Emergencies and Disasters, 14(1), 33–56.V, 1996. Cvetković; J. Stanišić, Relationship between demographic and environmental factors with knowledge of secondary school students on natural disasters., SASA, Journal of the Geographical Institute Jovan Cvijic, 65(3), 323–340, 2015. 7 V. Cvetković; A. Ivanov, Uticaj udaljenosti naselja od reke na spremnost građana za reagovanje na poplave u republici Srbiji. Paper presented at the Deveta međunarodna znastveno-stručna konferencija „Dani kriznog upravljanja“, Veleučilište Velika Gorica, Hrvatska, 859–868, 2016.

1. M. Benedek; C. Fullerton; J. Ursano, First Responders: Mental Health Consequences of Natural and Human-Made Disasters for Public Health and Public Safety Workers. Annu. Rev. Public Health, 28, 55–68, 2007; V. Cvеtkоvić, Fear and floods in Serbia: Citizens

   literature o katastrofama primećuje se da je vrlo malo pažnje pridavano ispitivanju uloge interventno-spasilačkih službi u prirodnim katastrofama.9 Pored uobičajenih aktivnosti koje pripadnici interventno-spasilačkih službi svakodnevno preduzimaju, u prirodnim katastrofama one će zavisiti od vrste, intenziteta i posledica takvih događaja, ali i od stepena obučenosti policijskih službenika i postojanja planova za njihovo angažovanje.10

   U kvantitativom istraživanju autor ispituje nivo ocene efikasnosti reagovanja policije, vojske i vatrogasno-spasilačkih jedinica dovodeći rezultate u vezu s određenim demografskih, socioekonomskih i psihološkim karakteristikama građana. Sprovedeno istraživanje je deo obimnijeg istraživanja uloge policije, vatrogasno-spasilačkih jedinica, vojske, službe hitne medicinske pomoći i štabova u prirodnim katastrofama. Rezultati istraživanja su izneti u vidu tabela sa odgovarajućim tekstualnim interpretacijama.

    

   preparedness for responding to natural disaster. Matica Srpska Journal of Social Sciences, 155–156(2/2016), 75–96. V. Cvetković; M. Lipovac; B. Milojković, Inquiring of knowledge of secondary school students as an element of flood preparedness. TEME, Journal for social sciences, (in press), 2016; V. Cvetković; S. Dragićević; M. Petrović; S. Mijaković; V. Jakovljević; J. Gačić, Knowledge and perception of secondary school students in Belgrade about earthquakes as natural disasters, Polish journal of environmental studies, 24(4), 2015, 1553–1561; V. Cvetković, M. Sandić, The fear of natural disaster caused by flood. Ecologica, 23(82), 203–211, 2016; V. Cvetković, The relationship between educational level and citizen preparedness for responding to natural disasters. Journal of the Geographical Institute “Jovan Cvijić” SASA, 66(2), 2016.

2. A. Alexander; A. Wells, Reactions of police officers to body-handling after a major

   disaster. A before-and-after comparison. The British Journal of Psychiatry, 159(4), 547– 555, 1991. V. Cvеtkоvić, Pоliciја i prirоdnе kаtаstrоfе. Bеоgrаd: Zаdužbinа Аndrејеvić, 2016; M. Šikmаn; G. Аmidžić; Nаdlеžnоsti i ulоgа pоliciје u vаnrеdnim situаciјаmа u RS. Bеzbеdnоst, 56(3): 129–148, 2014; N. Bojičić, Development of the protection and rescue system in the Serbian Ministry of Interior. Bezbednost, Beograd, 55(1), 160–183, 2013;

   V. Cvetković; B. Milojković, Uticaj demografskih faktora na nivo informisanosti građana o nadležnostima policije u prirodnim katastrofama. Bezbednost, 2016; V. Cvetković, Evakuacija i prirodne katastrofe. Beograd: Zadužbina Andrejević; V. Cvetković, The impact fo demographic factors on the expetation of assistance from the police inn natural disaster. Serbian Science Today, 1(1), 8–17, 2016; V. Cvetković, Interventno-spasilačke službe u vanrednim situacijama, Zadužbina Andrejević, Beograd, 2013; V. Cvetković; S. Dragićević; M. Petrović; S. Mijaković; V. Jakovljević; J. Gačić, Knowledge and perception of secondary school students in Belgrade about earthquakes as natural disasters, Polish journal of environmental studies, 24(4), 2015, 1553–1561.

3. C. Fullerton; E. McCarroll; J. Ursano; M. Wright, Psychological responses of rescue workers: fire fighters and trauma. American journal of orthopsychiatry, 62(3), 371–385, 1992.

   S. Prinz; A. Nussbaumer, On Fast Transition Between Shelters and Housing After Natural Disasters in Developing Regions Technologies for Sustainable Development (pp. 225–235), Springer, 2014; C. Subramaniam, Influence of physical ability on initial emergency response performance. Disaster Prevention and Management, 21(5), 556–571, 2012; P. Alavosius; R. Houmanfar; J. Rodriquez, Unity of purpose/unity of effort: private-sector preparedness in times of terror. Disaster Prevention and Management, 14(5), 666–680, 2005.

   1. Metodološki okvir istraživanja

      Istraživanje je sprovedeno u lokalnim zajednicama različitim po svojim demografskih i socioekonomskim karakteristikama u kojima postoji nizak ili visok rizika od nastanka prirodne katastrofe izazvane poplavom. Obuhvaćene su gradske i seoske lokalne zajednice u različitim delovima Srbije: Obrenovac, Šabac, Kruševac, Kragujevac, Sremska Mitrovica, Priboj, Batočina, Svilajnac, Lapovo, Paraćin, Smederevska Palanka, Jaša Tomić, Loznica, Bajina Bašta, Smederevo, Novi Sad, Kraljevo, Rekovac i Užice.

       

      Slika 1: Distribucija ispitanika obuhvaćenih uzorkom po lokalnim zajednicama

      Ispitivanu populaciju čine svi punoletni stanovnici navedenih lokalnih zajednica. Veličina uzorka je usklađivana sa geografskom i demografskom veličinom same zajednice (slika 1). Imajući u vidu sve lokalne zajednice u Republici Srbiji u kojima se dogodila poplava ili postoji visok rizik da se ona dogodi, metodom slučajnog uzorka odabrano je devetnaest od ukupno 150 opština i 23 grada i grada Beograda. U odabranim lokalnim zajednicama istraživanje je obavljeno u onim delovima koji su bili najugroženiji u odnosu na visinu vode ili potencijalni rizik. U samom anketnom ispitivanju bila je primenjena strategija ispitivanja u domaćinstvima uz primenu višeetapnog slučajnog uzorka. U prvom koraku, koji se odnosi na primarne uzoračne jedinice, bili su određeni delovi zajednice u kojima će se obaviti istraživanje. Taj proces pratilo je kreiranje karte i određivanje procentualnog učešća svakog takvog segmenta u ukupnom uzorku. U drugom koraku, koji se odnosi na istraživačka jezgra, određene su ulice ili delovi ulica na nivou primarnih jedinica uzorka. Svako istraživačko jezgro bilo je određeno kao

      putanja sa preciziranom početnom i krajnjom tačkom kretanja. U sledećem koraku, određena su domaćinstva u kojima je sprovedeno anketiranje. Broj domaćinstava je usklađivan sa brojnošću zajednice. Konačni korak odnosio se na proceduru izbora ispitanika unutar prethodno definisanog domaćinstva. Selekcija ispitanika je sprovedena procedurom sledećeg rođendana za punoletne članove domaćinstva. Sam proces anketiranja za svaku lokalnu samoupravu se obavljao tri dana u toku nedelje u različita doba dana. U istraživanju je ukupno anketirano 2.500 građana. Istraživanje je deo obimnijeg istraživanja spremnosti građana za reagovanje u prirodnim katastrofama.11

      Prema podacima Republičkog zavoda za statistiku žene u Srbiji u ukupnoj populaciji imaju udeo od 51,3%, a muškarci 48,7%. Posmatrano u apsolutnim brojevima, od ukupno 7.498.001 stanovnika u Srbiji živi 3.852.071 žena i 3.645.930 muškaraca. Slično kao i u celokupnoj populaciji i u uzorku ima više žena (50,2%), nego muškaraca (49,8%). U toku 2014. godine, prosečna starost ukupnog stanovništva u Republici Srbiji iznosila je 42,6 godina (muškarci 41,2 i žene 43,9), dok je prosečna starost ispitanika iznosila 39,95 (muškaraca 40,9 i žena 38,61). Obrazovnu strukturu građana Srbije čine: bez školske spreme je 2,68% građana, sa nepotpunim osnovnim obrazovanje 11%, sa osnovnim obrazovanjem 20,76%, sa srednjim obrazovanjem 48,93%, sa višim obrazovanjem 4, 51%, i sa visokim 10,59%12. Dakle, najveći broj stanovnika ima završenu srednju školu, dok je manje onih sa visokim obrazovanjem. Kada se sagleda obrazovna struktura građana koji su obuhvaćeni uzorkom, takođe se primećuje da je najviše građana sa završenom srednjom/četrvorogodišnjom školom 41,3%. Najmanje je građana sa završenim master (2,9%) i doktorskim studijama (0,4%). Bračni status može se posmatrati sa aspekta zakonskog i suštinskog bračnog statusa koji uključuje i lica koja žive u vanbračnoj zajednici. Prema podacima, u Srbiji neoženjenih/neudatih građana je 27,91%, oženjenih/ udatih je 55,12%, udovaca/udovica je 11,64%, i razvedenih je 4,93%.13 U uzorku, oženjenih/udatih je 54,6%, udovaca/udovica je 3%, neoženjenih/ neudatih (samac/samica) 18,8%, verenih je 2,7% i u vezi je 16,9%. U tabeli 3 je dat detaljniji pregled strukture uzorka anketiranih građana.

      Statistička analiza prikupljenih podataka rađena je u IBM-ovom softverskom paketu SPSS. Za ispitivanje povezanosti ocene efikasnosti reagovanja policije, vojske i vatrogasno-spasilačkih jedinica i dihotomnih nezavisnih promenljivih korišćen je t-test nezavisnih uzoraka. S druge strane, za ispitivanje povezanosti sa neprekidnim promenljivim korišćena je jednofaktorska analiza varijanse (ANOVA).

       

4. V. Cvetković, Influence of Income Level on Citizen Preparedness for Response to Natural Disasters. Vojno delo, 2016/4.

5. Rеpublički zаvоd zа stаtistiku, dostupno na: http://popis2011.stat.rs/?page_id=2134, 2011 (23. 8. 2016).

6. Ibidem.

1. Rezultati istraživanja

Ispitanicima je na samom početku istraživanja postavljeno pitanje da li ocene efikasnost reagovanja policije, vojske i vatrogasno-spasilačkih jedinica u prirodnim katastrofama na skali od 1 (u apsolutnoj meri neefikasna) do 5 (u apsolutnoj meri efikasna). Tom prilikom dobijeni su sledeći rezultati: policija (M = 3,28, SD = 1,28), vojska (M = 3,72, SD = 1,33), vatrogasno-spasilačke jedinice (M = 3,50, SD = 1,29). Dakle, ocena efikasnosti reagovanja navedenih interventno-spasilačkih službi najviša je kod vojske. Daljim deskriptivnim statističkim analizama želela se sagledati procentualna distribucija po nivoima ocene efikasnosti reagovanja. Kada se posmatra procentualna distribucija odgovora u vezi s apsolutnom i izvesnom merom neefikasnosti reagovanja, ona je najviša kod policije. Nasuprot tome, najviše ispitanika ističe da vojska u odnosu na policiju i vatrogasno-spasilačke jedinice u izvesnoj i apsolutnoj meri efikasno reaguje u prirodnim katastrofama. Dobijeni rezultati verovatno su uslovljeni većim i tradicionalnim poverenjem građana u vojsku. Svakako, potrebno je ispitati razloge zašto je ocena efikasnosti reagovanja vojske neznatno viša u odnosu na policiju i vatrogasno-spasilačke jedinice (tabela 1).

                                 jedinice

 

Tabela 1: Distribucija ocene efikasnosti reagovanja u odnosu na nivo efikasnosti

 

Policija Vojska Vatrogasno-spasilačke

F % F %					F	%
U apsolutnoj meri neefikasna	314	12,6	265	10,6	245	9,8
U izvesnoj meri neefikasna	259	10,4	160	6,4	263	10,5
Niti efikasna niti neefikasna	805	32,2	488	19,5	660	26,4
U izvesnoj meri efikasna	501	20,0	550	22,0	532	21,3
U apsolutnoj meri efikasna	535	21,4	938	37,5	715	28,6

Polazeći od istraživačkog pitanja da li postoji razlika u oceni efikasnosti reagovanja policije, vojske i vatrogasno-spasilačkih jedinica kod ispitanika muškog i ženskog pola, pristupilo se ispitivanju uticaja pola na ocenu efikasnosti reagovanja. Imajući u vidu da se radi o dihotomnoj promenljivoj, za ispitivanje je korišćen t-test nezavisnih uzoraka. Sudeći prema dole prikazanim rezultatima, utvrđena je statistički značajna povezanost pola i ocene efikasnosti reagovanja vatrogasno-spasilačkih jedinica (muški – M = 3,56, SD = 1,27; ženski – M = 3,44, SD = 1,31; t (2413) = 2,309, p = 0,021). Ispitanici muškog pola u većoj meri ocenjuju efikasnost reagovanja vatrogasno-spasilačkih jedinica od žena. Može se pretpostaviti da je takav rezultat povezan sa većom zainteresovanošću muškaraca od žena za rad interventno-spasilačkih službi. Potrebno je dodatno ispitati uticaj informisanosti građana o radu takvih službi na ocenu efikasnosti

njihovog reagovanja. S druge strane, nije utvrđena takva povezanost sa ocenom efikasnosti reagovanja policije (p = 0,528) i vojske (p = 0,245) (tabela 2).

Tabela 2: Rezultati t-testa između pola i ocene efikasnosti reagovanja

	Pol ispitanika	N	Mean	Std. Deviation	Std. Error Mean	t	df	Sig. (2 tailed)	Mean def- ference	Std. Error
Policija	Muški	1211	3,30	1,290	0,037	0,631	2412	0,528	0,033	0,052
	Ženski	1203	3,27	1,273	0,037
Vojska	Muški	1195	3,75	1,306	0,038	1,163	2399	0,245	0,063	0,054
	Ženski	1206	3,69	1,360	0,039
Vatrogasno-spasilačke jedinice	Muški	1208	3,56	1,271	0,037	2,309	2413	0,021	0,121	0,053
	Ženski	1207	3,44	1,311	0,038

Nakon utvrđivanja da postoji uticaj pola na ocenu efikasnosti reagovanja vatrogasno-spasilačkih službi pristupilo se ispitivanju da li postoji razlika u oceni efikasnosti reagovanja policije, vojske i vatrogasno-spasilačkih jedinica kod zaposlenih i nezaposlenih ispitanika. Korišćenjem t-testa nezavisnih uzoraka utvrđena je statistički značajna povezanost statusa zaposlenosti i ocene efikasnosti reagovanja vojske (zaposleni – M = 3,79, SD = 1,28; nezaposleni – M = 3,63, SD = 1,41; t (2332) = 2,82, p = 0,005) i vatrogasno-spasilačkih jedinica (zaposleni – M

= 3,58, SD = 1,24; nezaposleni – M = 3,39, SD = 1,34; t (2334) = 3,42, p = 0,001)

(tabela 3). S druge strane, nije utvrđena takva povezanost sa ocenom efikasnosti reagovanja policije (p = 0,427). Analizom dobijenih rezultata može se reći da zaposleni ispitanici u neznatno većoj meri ocenjuju efikasnost reagovanja vojske i vatrogasno-spasilačkih jedinica u odnosu na nezaposlene ispitanike. Razlog takve razlike možda se ogleda u drugačijem radno pravnom statusu i obavezama koji imaju zaposleni ispitanici. Naime, poslodavci su dužni da osposobljavaju zaposlene za bezbedan i zdrav rad na radnom mestu. Zatim, zaposleni ljudi imaju veći broj kontakata sa ljudima iz drugih profesija, pa shodno tome možda više dolazi do razvijanja svesti o radu interventno-spasilačkih službi. Potrebno je dodatno ispitati razloge zašto zaposleni ispitanici u većoj meri ocenjuju efikasnost reagovanja pojedinih službi.

Tabela 3: Rezultati t-testa između zaposlenosti i ocene efikasnosti reagovanja

	Zaposlenost ispitanika	N	Mean	Std. Deviation	Std. Error Mean	t	df	Sig. (2 tailed)	Mean deffer- ence	Std. Error
Policija	Zaposlen	1.489	3,30	1,236	0,032	0,794	2.333	0,427	0,044	0,055
	Nezaposlen	846	3,26	1,351	0,046
Vojska	Zaposlen	1.484	3,79	1,280	0,033	2,823	2.332	0,005	0,161	0,057
	Nezaposlen	850	3,63	1,410	0,048
Vatrogasno-spasilačke jedinice	Zaposlen	1.484	3,58	1,244	0,032	3,422	2.334	0,001	0,188	0,055
	Nezaposlen	852	3,39	1,344	0,046

U daljoj analizi podataka, posebna pažnja je usmerena i na ispitivanje da li postoji razlika u oceni efikasnosti reagovanja policije, vojske i vatrogasno- spasilačkih jedinica kod ispitanika koji su roditelji i onih koji to nisu. Takođe, korišćenjem t-testa nezavisnih uzoraka utvrđeno je da ne postoji statistički značajna povezanost roditeljstva i ocene efikasnosti reagovanja policije (p = 0,920), vojske (p = 0,862) i vatrogasno-spasilačkih jedinica (p = 0,394) (tabela 4). Dobijeni rezultati su očekivani imajući u vidu da ne postoji određena sprega između svesti o efikasnosti reagovanja navedenih službi i roditeljstva.

diteljst

 

Mean

 

ence

 

Tabela 4: Rezultati t-testa između roditeljstva i ocene efikasnosti reagovanja

	Status ro va	N	Mean	Std. Deviation	Std. Error	t	df	Sig. (2 tailed)	Mean deffer-	Std. Error
Policija	Roditelj	1.429	3,29	1,296	0,034	0,100	2.412	0,920	0,005	0,053
	Nije rod.	985	3,28	1,260	0,040
Vojska	Roditelj	1.421	3,73	1,346	0,036	0,173	2.399	0,862	0,010	0,055
	Nije rod.	980	3,72	1,316	0,042
Vatrogasno-spasilačke je- dinice	Roditelj	1.429	3,52	1,295	0,034	0,853	2.413	0,394	0,046	0,053
	Nije rod.	986	3,47	1,288	0,041

Posebnu pažnju istraživača oduvek je zaokupljalo pitanje da li su građani u lokalnim zajednicama koje se često susreću sa prirodnim katastrofama spremniji za reagovanje na njih. Konkretnije rečeno, da li su znanje i percepcija rizika o takvim katastrofama na višem nivou u odnosu na lokalne zajednice koje se nisu susretale sa posledicama takvih događaja? Često se kaže da su

lokalne zajednice koje su se više puta susretale sa prirodnim katastrofama, otpornije iz razloga razvijanja tzv. supkultura katastrofa pod čijim okriljem dolazi do razmene znanja, iskustva i drugih mera spremnosti neophodnih za reagovanje u takvim situacijama. Recimo, cunami iz 2004. godine koji je zadesio obale Indijskog okeana prouzrokovao je smrt samo nekoliko ljudi od ukupno njih 83.000 (Blaikie et al., 2004, 2014). Takve minimalne posledice bile su uslovljene prethodnim iskustvom iz 1907. godine koje se u vidu pesama i poema prenosilo sa generacije na generaciju.

U tom kontekstu, u radu se polazi od istraživačkog pitanja da li se ocena efikasnosti reagovanja policije, vojske i vatrogasno-spasilačkih jedinica razlikuje kod ispitanika sa i bez iskustva sa prirodnim katastrofama. Rezultati t-testa nezavisnih uzoraka pokazuju da postoji statistički značajna povezanost prethodnog iskustva i ocene efikasnosti reagovanja policije (sa prethodnim iskustvom – M = 3,44, SD = 1,30; bez iskustva – M = 3,26, SD = 1,25; t (864) = 2,82, p = 0,005). Ispitanici koji imaju prethodnog iskustva sa prirodnim katastrofama u većoj meri ocenjuju efikasnost reagovanja policije od ispitanika koji nemaju. Pretpostavlja se da su građani koji su doživeli prirodne katastrofe ili imaju neka iskustva sa njima svesniji načina reagovanja interventno-spasilačkih službi. Svest o mogućnostima reagovanja navedenih službi i njihovoj opremljenosti takođe igra odlučujuću ulogu. Interesantno je spomenuti da nije utvrđena statistički značajna povezanost sa ocenom efikasnosti reagovanja vojske (p = 0,543) i vatrogasno-spasilačke jedinice (p

= 0,250) (tabela 5).

Tabela 5: Rezultati t-testa između prethodnog iskustva i ocene efikasnosti reagovanja

	Prethodno iskustvo	N	Mean	Std. Devia- tion	Std. Error Mean	t	df	Sig. 2 tailed)	Mean deffer- ence	Std. Error
Policija	Ima	531	3,44	1,304	0,057	2,825	864,596	0,005	0,182	0,064
	Nema	1.657	3,26	1,251	0,031
Vojska	Ima	525	3,74	1,354	0,059	-0,609	848,340	0,543	-041	0,067
	Nema	1.659	3,78	1,294	0,032
Vatrogasno-spasilačke jedinice	Ima	531	3,48	1,357	0,059	-1,152	834,645	0,250	-076	0,066
	Nema	1.660	3,55	1,246	0,031

Jednofaktorskom analizom varijanse ispitan je uticaj godina starosti na ocenu efikasnosti reagovanja policije, vojske i vatrogasno-spasilačkih jedinica. Time se želelo ispitati da li se ocena efikasnosti reagovanja policije, vojske i vatrogasno-spasilačkih jedinica razlikuje kod ispitanika različitih godina.

Ispitanici su bili podeljeni u sedam grupa (od 18 do 28 godina, od 28 do 38 godina, od 38 do 48 godina, od 48 do 58 godina, od 58 do 68 godina, od 68 do 78 godina i od 78 do 90 godina). Pomoću testa homogenosti varijansi ispitana je jednakost varijansi u rezultatima za svaku od sedam grupa. Imajući u vidu rezultate Livinovog testa, pretpostavka o homogenosti varijanse nije bila prekršena. Prema prikazanim rezultatima, postoji statistički značajna razlika između srednjih vrednosti navedenih grupa kod ocene efikasnosti reagovanja vatrogasno-spasilačkih jedinica (F = 3,583 p = 0,002).

Naknadna poređenja pomoću Takijevog HSD (Tukey HSD) pokazuju da se zabeležena srednja vrednost ocene efikasnosti reagovanja vatrogasno- spasilačkih jedinica statistički značajno (p < 0,05) i međusobno razlikuje kod građana starosti od 18 do 28 godina (M = 3,36, SD = 1,31) i građana starosti od 28 do 38 godina (M = 3,61, SD = 1,24) i od 68 do 78 godina (M

= 3,98, SD = 1,24) (tabela 6). Sudeći prema dobijeni rezultatima, ocena efikasnosti reagovanja vatrogasno-spasilačkih jedinica najviša je kod građana starosti od 68 do 78 godina nasuprot građanima starosti od 18 do 28 godina kod kojih je najniža. Dobijeni rezultat se svakako može posmatrati i kroz fiziološke i psihološke karakteristike različitih perioda godina života. Naime, pomoć pripadnika interventno-spasilačkih službi starijim građanima za vreme prirodnih katastrofa veoma je dragocena imajući u vidu raznovrsne zdravstvene probleme koji im otežavaju da samostalno reaguju. Mlađi građani polazeći od sebe i svojih sposobnosti, znanja i uverenja očigledno očekuju mnogo više od pripadnika vatrogasno-spasilačkih jedinica.

Tabela 6: Rezultati jednofaktorske analize varijanse godina starosti i ocene efikasnosti reagovanja

		N	Mean	Std. De- viation	Std. Error	95% Confidence Interval for Mean
						Lower Bound	Upper Bound
Policija	Od 18 do 28 godina	691	3,25	1,236	0,047	3,15	3,34
	Od 28 do 38 godina	533	3,27	1,211	0,052	3,16	3,37
	Od 38 do 48 godina	498	3,32	1,281	0,057	3,20	3,43
	Od 48 do 58 godina	479	3,34	1,393	0,064	3,21	3,46
	Od 58 do 68 godina	160	3,18	1,385	0,110	2,96	3,39
	Od 68 do 78 godina	44	3,55	1,190	0,179	3,18	3,91
	Od 78 do 90 godina	9	3,11	1,167	0,389	2,21	4,01

Vojska	Od 18 do 28 godina	682	3,61	1,338	0,051	3,51	3,71
	Od 28 do 38 godina	533	3,75	1,295	0,056	3,64	3,86
	Od 38 do 48 godina	503	3,83	1,275	0,057	3,72	3,94
	Od 48 do 58 godina	475	3,69	1,459	0,067	3,56	3,83
	Od 58 do 68 godina	155	3,77	1,189	0,095	3,58	3,96
	Od 68 do 78 godina	44	3,93	1,388	0,209	3,51	4,35
	Od 78 do 90 godina	9	4,22	1,093	0,364	3,38	5,06
Vatrogasno -spa- silačke jedinice	Od 18 do 28 godina	695	3,36	1,312	0,050	3,26	3,46
	Od 28 do 38 godina	533	3,61	1,245	0,054	3,51	3,72
	Od 38 do 48 godina	500	3,52	1,292	0,058	3,41	3,64
	Od 48 do 58 godina	475	3,49	1,333	0,061	3,37	3,61
	Od 58 do 68 godina	159	3,61	1,196	0,095	3,42	3,80
	Od 68 do 78 godina	44	3,98	1,248	0,188	3,60	4,36
	Od 78 do 90 godina	9	2,89	,928	0,309	2,18	3,60

ANOVA
		Sum of Squares	df	Mean Square	F	Sig.
Policija	Between Groups	8,191	6	1,365	,831	0,546
	Within Groups	3.954,000	2407	1,643
	Total	3.962,191	2413
Vojska	Between Groups	19,610	6	3,268	1,842	0,087
	Within Groups	4.247,206	2394	1,774
	Total	4.266,816	2400
Vatrogasno-spasilačke jedinice	Between Groups	35,656	6	5,943	3,583	0,002
	Within Groups	3.994,093	2408	1,659
	Total	4.029,749	2414

Ispitujući uticaje znanja (Cvetković & Stanišić, 2015; Panić, Kovačević- Majkić, Miljanović, & Miletić, 2013; Jakovljević, Cvetković, & Gačić, 2015) i obrazovanja na spremnost građana za reagovanje na prirodne katastrofe, autori su došli do raznovrsnih zaključaka. Tomio i saradnici (Tomio et al., 2014) utvrdili su da su građani sa višim nivoom obrazovanja spremniji za reagovanje na prirodne katastrofe. U istraživanju sprovedenom u SAD, utvrđeno je da sa rastom nivoa obrazovanja proporcionalno raste i javni indeks spremnosti građana za reagovanje (FEMA, 2009).

Jednofaktorskom analizom varijanse ispitan je uticaj nivoa obrazovanja na ocenu efikasnosti reagovanja policije, vojske i vatrogasno-spasilačkih jedinica sa ciljem ispitivanja da li se ocena efikasnosti reagovanja policije, vojske i vatrogasno-spasilačkih jedinica razlikuje kod ispitanika nivoa obrazovanja. Ispitanici su bili podeljeni u sedam grupa (osnovno, srednje/trogodišnje, srednje/četvorogodišnje, više, visoko, master i doktorat). Pomoću testa

homogenosti varijansi ispitana je jednakost varijansi u rezultatima za svaku od sedam grupa. Imajući u vidu rezultate Livinovog testa, pretpostavka o homogenosti varijanse bila je prekršena. Iz tih razloga, dat je prikaz tabele Robust Tests of Equality of Means i rezultati dva testa, Velšovog i Braunovog, otpornih na kršenje pretpostavke o jednakosti varijanse. Za potrebe istraživanja korišćeni su rezultati Velšovog testa. Prema prikazanim rezultatima, postoji statistički značajna razlika između srednjih vrednosti navedenih grupa kod ocene efikasnosti reagovanja vojske (F = 5,93, p = 0,000) i vatrogasno- spasilačkih jedinica (F = 6,42, p = 0,000) (tabela 7).

Dodatna poređenja pomoću Takijevog HSD pokazuju da se zabeležena srednja vrednost ocene efikasnosti reagovanja vojske statistički značajno (p < 0,05) i međusobno razlikuje kod građana sa završenim doktorskim studijama (M = 2,33, SD = 1,11), završenom osnovnom školom (M = 3,71, SD = 1,25) i završenom srednjom trogodišnjom školom (M = 3,66, SD = 1,30). Sudeći prema dobijenim rezultatima, ocena efikasnosti reagovanja vojske je najviša kod građana sa završenom osnovnom školom, dok je najniža kod građana sa završenim doktorskim studijama. Pretpostavlja se da su građani sa završenim doktorskim studijama mnogo kritičnije i objektivnije sagledali efikasnost reagovanja vojske. Svakako, potrebno je kroz neka naredna istraživanja proveriti datu konstataciju. Približno slični rezultati, što se tiče građana sa završenim doktorskim studijama, dobijeni su i kod ocene efikasnosti reagovanja vatrogasno-spasilačkih jedinica. Naime, ocena efikasnosti reagovanja vatrogasno-spasilačkih jedinica statistički značajno i međusobno se razlikuje kod građana sa završenim doktorskim studijama (M = 2,00, SD = 1,00) i građana sa završenim master studijama (M = 3,98, SD = 1,08). Građani sa završenim doktorskim studijama u većoj meri ocenjuju efikasnost reagovanja vatrogasno-spasilačkih jedinica.

Tabela 7: Rezultati jednofaktorske analize varijanse nivoa obrazovanja i ocene efikasnosti reagovanja

		N	Mean	Std. Devia- tion	Std. Error	95% Confidence Interval for Mean
						Lower Bound	Upper Bound
Policija	Osnovno	170	3,32	1,281	0,098	3,13	3,52
	Srednje/trogodisnje	504	3,29	1,441	0,064	3,16	3,41
	Srednje/cetvorogodisnje	998	3,30	1,279	0,040	3,22	3,38
	Vise	238	3,25	1,281	0,083	3,09	3,42
	Visoko	430	3,24	1,089	0,053	3,14	3,35
	Master	65	3,26	1,228	0,152	2,96	3,57
	Doktorat	9	3,11	1,269	0,423	2,14	4,09

Vojska	Osnovno	170	3,71	1,252	0,096	3,52	3,90
	Srednje/trogodisnje	504	3,72	1,468	0,065	3,59	3,84
	Srednje/cetvorogodisnje	990	3,66	1,304	0,041	3,58	3,74
	Vise	231	3,64	1,366	0,090	3,46	3,82
	Visoko	432	3,97	1,194	0,057	3,86	4,09
	Master	65	3,62	1,433	0,178	3,26	3,97
	Doktorat	9	2,33	1,118	0,373	1,47	3,19
Vatrogasno-spa- silačke jedinicie	Osnovno	171	3,39	1,299	0,099	3,20	3,59
	Srednje/trogodisnje	504	3,52	1,434	0,064	3,39	3,64
	Srednje/cetvorogodisnje	999	3,45	1,278	0,040	3,37	3,53
	Vise	235	3,49	1,259	0,082	3,33	3,66
	Visoko	432	3,61	1,161	0,056	3,50	3,72
	Master	65	3,98	1,082	0,134	3,72	4,25
	Doktorat	9	2,00	1,000	0,333	1,23	2,77

Robust Tests of Equality of Means
		Statistica	df1	df2	Sig.
Policija	Welch	0,219	6	106,302	0,970
	Brown-Forsythe	0,203	6	240,739	0,976
Vojska	Welch	5,930	6	106,380	0,000
	Brown-Forsythe	5,003	6	361,489	0,000
Vatrogasno-spasilačke jedinice	Welch	6,427	6	106,863	0,000
	Brown-Forsythe	5,127	6	440,970	0,000
a. Asymptotically F distributed.

Na kraju, jednofaktorskom analizom varijanse ispitan je uticaj bračnog statusa na ocenu efikasnosti reagovanja policije, vojske i vatrogasno-spasilačkih jedinica. Pošlo se od istraživačkog pitanja da li se ocena efikasnosti reagovanja policije, vojske i vatrogasno-spasilačkih jedinica razlikuje kod ispitanika različitog bračnog statusa. Ispitanici su bili podeljeni u šest grupa (samac/ samica, u vezi, veren/ verena, oženjen/udata, razveden/razvedena, udovac/ udovica). Pomoću testa homogenosti varijansi ispitana je jednakost varijansi u rezultatima za svaku od šest grupa. Imajući u vidu rezultate Livinovog testa pretpostavka o homogenosti varijanse bila je prekršena. Iz tih razloga, dat je prikaz tabele Robust Tests of Equality of Means. Prema prikazanim rezultatima, postoji statistički značajna razlika između srednjih vrednosti navedenih grupa kod ocene efikasnosti reagovanja policije (F = 2,78, p = 0,018), vojske (F = 6,09 p = 0,000) i vatrogasno-spasilačkih jedinica (F = 3,83, p = 0,002) (tabela 8).

Naknadnim poređenjem pomoću Takijevog HSD utvrđeno je da razvedeni građani (M = 2,84, SD = 1,29) u manjoj meri ističu da je policija efikasno reagovala u odnosu na građane koji su u vezi (M = 3,33, SD = 1,24). Takođe, razvedeni građani (M = 2,96, SD = 1,58) u manjoj meri ocenjuju efikasnost

reagovanja vojske u odnosu na građane koji su u vezi (M = 3,80, SD = 1,22). Kada je reč o oceni efikasnosti reagovanja vatrogasno-spasilačkih jedinica, razvedeni građani (M = 3,08, SD = 1,39) u manjoj meri ocenjuju efikasnost u odnosu na oženjene/udate građane (M = 3,56, SD = 1,26). Imajući u vidu da su razvedeni građani zabeležili najniže ocene efikasnosti reagovanja navedenih službi, može se pretpostaviti da je razlog u samostalnom i otežanom životu.

Tabela 8: Rezultati jednofaktorske analize varijanse bračnog statusa i ocene efikasnosti reagovanja

		N	Mean	Std. Devia- tion	Std. Error	95% Confidence Interval for Mean
						Lower Bound	Upper Bound
Policija	Samac/ica	444	3,23	1,251	0,059	3,12	3,35
	U vezi	412	3,33	1,240	0,061	3,21	3,46
	Veren/a	67	3,30	1,477	0,180	2,94	3,66
	Ozenjen/udata	1.323	3,32	1,279	0,035	3,25	3,39
	Razveden/razvedena	99	2,84	1,299	0,131	2,58	3,10
	Udovac/udovica	69	3,25	1,439	0,173	2,90	3,59
Vojska	Samac/samica	437	3,62	1,382	0,066	3,49	3,75
	U vezi	412	3,80	1,223	0,060	3,68	3,92
	Veren/verena	65	3,80	1,438	0,178	3,44	4,16
	Ozenjen/udata	1.319	3,79	1,293	0,036	3,72	3,86
	Razveden/razvedena	99	2,96	1,584	0,159	2,64	3,28
	Udovac/udovica	69	3,61	1,564	0,188	3,23	3,98
Vatrogas- no-spasilačke jedinice	Samac/samica	443	3,39	1,334	0,063	3,26	3,51
	U vezi	412	3,48	1,272	0,063	3,35	3,60
	Veren/verena	65	3,78	1,218	0,151	3,48	4,09
	Ozenjen/udata	1.327	3,56	1,261	0,035	3,50	3,63
	Razveden/razvedena	99	3,08	1,390	0,140	2,80	3,36
	Udovac/udovica	69	3,49	1,491	0,180	3,13	3,85

Robust Tests of Equality of Means
		Statistic	df1	df2	Sig.
Policija	Welch	2,783	5	282,747	0,018
	Brown-Forsythe	2,597	5	503,345	0,025
Vojska	Welch	6,092	5	277,856	0,000
	Brown-Forsythe	6,936	5	497,771	0,000
Vatrogasno-spasilačke jedinicie	Welch	3,830	5	280,082	0,002
	Brown-Forsythe	3,810	5	551,698	0,002
a. Asymptotically F distributed.

Zaključak

Kvantitativnim istraživanjem ocene efikasnosti reagovanja policije, vojske i vatrogasno-spasilačkih jedinica došlo se do sledećih zaključaka:

• ispitivanjem nivoa ocene efikasnosti reagovanja policije, vojske i vatrogasno-spasilačkih službi u prirodnim katastrofama, utvrđeno je da je kod vojske ocena efikasnosti reagovanja najviša;
• utvrđena je statistički značajna povezanost pola i ocene efikasnosti reagovanja vatrogasno-spasilačkih jedinica; ispitanici muškog pola u neznatno većoj meri ocenjuju efikasnost reagovanja vojske i vatrogasno-spasilačkih jedinica u odnosu na nezaposlene ispitanike;
• ne postoji statistički značajna povezanost statusa roditeljstva sa ocenom efikasnosti reagovanja policije, vojske i vatrogasno-spasilačkih jedinica u prirodnim katastrofama;
• prethodno iskustvo je statistički značajno povezano sa ocenom efikasnosti reagovanja policije; ispitanici koji imaju prethodnog iskustva sa prirodnim katastrofama u većoj meri ocenjuju efikasnost reagovanja policije od ispitanika koji nemaju;
• ocena efikasnosti reagovanja vatrogasno-spasilačkih jedinica statistički značajno je povezana i sa godinama starosti; naime, ocena efikasnosti reagovanja je najviša kod građana starosti od 68 do 78 godina, nasuprot građanima starosti od 18 do 28 godina, kod kojih je najniža; s druge strane, ocena efikasnosti reagovanja vojske je najviša kod građana sa završenom osnovnom školom, dok je najniža kod građana sa završenim doktorskim studijama; građani sa završenim doktorskim studijama u većoj meri ocenjuju efikasnost reagovanja vatrogasno-spasilačkih jedinica;
• na kraju, utvrđena i statistički značajna povezanost bračnog statusa i ocene efikasnosti reagovanja policije, vojske i vatrogasno-spasilačkih jedinica u prirodnim katastrofama; naime, razvedeni građani u manjoj meri ističu da je policija efikasno reagovala u odnosu na građane koji su u vezi; Takođe, razvedeni građani u manjoj meri ocenjuju efikasnost reagovanja vojske u odnosu na građane koji su u vezi; kada je reč o oceni efikasnosti reagovanja vatrogasno-spasilačkih jedinica, razvedeni građani u manjoj meri ocenjuju efikasnost u odnosu na oženjene/udate građane.

Uzimajući u obzir dobijene rezultate, veliki broj pragmatičnih naučnih pitanja u vezi s efikasnosnošću reagovanja interventno-spasilačkih službi ostaje da se aktuelizuje u budućim istraživanjima. Kvantitativno-kvalitativne analize trenda broja i posledica prirodnih katastrofa ozbiljno ukazuju na neophodnost unapređenja obučenosti, postupanja i opremljenosti pripadnika navedenih službi. Upravo zato, naučna vrednost empirijskih istraživanja uloge interventno-spasilačkih službi u prirodnim katastrofama posebno dolazi do izražaja.

Literatura

1. Alexander, A; Wells, A; Reactions of police officers to body-handling after a major disaster. A before-and-after comparison. The British Journal of Psychiatry, 159(4), 547–555, 1991.
2. Baker, J; Household preparedness for the aftermath of hurricanes in Florida. Applied Geography, 31(1), 46–52.
3. Baker, J; Household preparedness for the aftermath of hurricanes in Florida.

   Applied Geography, 31(1), 46–52.

4. Baytiyeh, H; Öcal, A; High school students’ perceptions of earthquake disaster: A comparative study of Lebanon and Turkey. International Journal of Disaster Risk Reduction, 2016.
5. Benedek, M; Fullerton, C; Ursano, J; First Responders: Mental Health Consequences of Natural and Human-Made Disasters for Public Health and Public Safety Workers. Annu. Rev. Public Health, 28, 55–68, 2007.
6. Cvetković, V; Fear and floods in Serbia: Citizens preparedness for responding to natural disaster. Matica Srpska Journal of Social Sciences, 155 (2), 2016, 75–96.
7. Cvetković, V; Lipovac, M; Milojković, B; Inquiring of knowledge of secondary school students as an element of flood preparedness. TEME; Journal for social sciences, 2016.
8. Cvetković, V; Dragićević, S; Petrović, M; Mijaković, S; Jakovljević, V; Gačić, J; Knowledge and perception of secondary school students in Belgrade about earthquakes as natural disasters, Polish journal of environmental studies, 24(4), 1553–1561, 2015.
9. Cvetković, V; Policija i prirodne katastrofe. Beograd: Zadužbina Andrejević, 2016.
10. Cvetković, M. V; Influence of Income Level on Citizen Preparedness for Response to Natural Disasters. Vojno delo, 2016/4.
11. Cvetković, V: Evakuacija i prirodne katastrofe. Beograd: Zadužbina Andrejević, 2016.
12. Cvetković, V; Dragicević, S; Spatial and temporal distribution of natural disasters. Journal of the Geographical Institute Jovan Cvijic, SASA, 64(3), 293–309, 2014.
13. Cvetković, V; Dragićević, S; Petrović, M; Mijaković, S; Jakovljević, V; Gačić, J; Knowledge and perception of secondary school students in Belgrade about earthquakes as natural disasters, Polish journal of environmental studies, 24(4), 1553–1561, 2015.
14. Cvetković, V; Faktori uticaja na znanje i percepciju učenika srednjih škola u Beogradu o prirodnim katastrofama izazvanim klizištima, Bezbednost, 57(1), 32–50, 2015.
15. Cvetković, V; Geoprostorna i vremenska distribucija vulkanskih erupcija.

    NBP – Žurnal za kriminalistiku i pravo, 2/2014, 153–171, 2014.

16. Cvetković, V; Interventno-spasilačke službe u vanrednim situacijama, Zadužbina Andrejević, Beograd, 2013.
17. Cvetković, V; Milojković, B; Uticaj demografskih faktora na nivo informisanosti građana o nadležnostima policije u prirodnim katastrofama. Bezbednost, 2016.
18. Cvetković, V; Sandić, M; The fear of natural disaster caused by flood. Ecologica, 23(82), 203–211, 2016.
19. Cvetković, V; Spatial and temporal distribution of floods like natural emergency situations. In: Dragana Kolarić, International scientific conference Archibald Reiss days, Belgrade, 371–389, 2013.
20. Cvetković, V; Spremnost za reagovanje na prirodnu katastrofu – pregled literature. Bezbjednost, policija i građani, 1–2/15(XI), 165–183, 2015.
21. Cvetković, V; Stanišić, J; Relationship between demographic and environmental factors with knowledge of secondary school students on natural disasters, SASA, Journal of the Geographical Institute Jovan Cvijic, 65(3), 323–340, 2015.
22. Cvetković, V; The relationship between educational level and citizen preparedness for responding to natural disasters. Journal of the Geographical Institute “Jovan Cvijić” SASA, 66(2), 2016.
23. Cvetković, V; The impact fo demographic factors on the expetation of assistance from the police inn natural disaster. Serbian Science Today, 1(1), 8–17, 2016.
24. Cvetković, V; Uticaj motivisanosti na spremnost građana Republike Srbije da reaguju na prirodnu katastrofu izazvanu poplavom. Vojno delo, 141– 171, 68 (3), 2016.
25. Cvetković. V; Ivanov, A; Uticaj udaljenosti naselja od reke na spremnost građana za reagovanje na poplave u republici Srbiji. Paper presented at the Deveta međunarodna znastveno-stručna konferencija „Dani kriznog upravljanja“, Veleučilište Velika Gorica, Hrvatskaм, 859–868, 2016.
26. Dragicevic, S; Filipovic, D; Kostadinov, S; Zivković, N; Anđelković, G; Abolmasov, B; Natural hazard assessment for land-use planning in Serbia. International Journal of Environmental Research(5), 371–380, 2011.
27. Fothergill, A; Gender, risk, and disaster. International Journal of Mass Emergencies and Disasters, 14(1), 33–56.V, 1996.
28. Fullerton, C; McCarroll, E; Ursano, J; Wright, M; Psychological responses of rescue workers: fire fighters and trauma. American journal of orthopsychiatry, 62(3), 371–385, 1992.
29. Gillespie, D. F; Streeter, L. C; Conceptualizating and measuring disaster preparedness, International Journal of Mass Emergencies and Disasters, 5(2), 155–176, 1987.
30. Јаковљевић, В; Цветковић, В; Гачић, Ј; Природне катастрофе и обра- зовање. Београд: Универзитет у Београду, Факултет безбедности, 2015.
31. Matsuda, Y; Okada, N; Community diagnosis for sustainable disaster preparedness, Journal of Natural Disaster Science, 28(1), 25–33, 2006.
32. Mileti, D; Disasters by Design: A Reassessment of Natural Hazards in the United States: Joseph Henry Press, pp. 205, 1999.
33. Prinz, S; Nussbaumer, A; On Fast Transition Between Shelters and Housing After Natural Disasters in Developing Regions Technologies for Sustainable Development (pp. 225–235): Springer, 2014.
34. Rеpublički zаvоd zа stаtistiku, dostupno na: http://popis2011.stat. rs/?page_id=2134, 2011. (23. 8. 2016).
35. Subramaniam, C; Influence of physical ability on initial emergency response performance. Disaster Prevention and Management, 21(5), 556–571, 2012.
36. Uscher-Pines, L; Chandra, A; Acosta, J; Household preparedness is not enough: the challenges and opportunities in assessing community readiness for disasters. Journal of Public Health Management and Practice, 19, S70– S76, 2013.

COMPARATIVE ANALYSIS ASSESSMENT REACTIONS EFFICIENCY OF POLICE, MILITARY AND FIRE RESCUE UNIT

IN NATURAL DISASTER

Vladimir M. Cvetković

Academy of Criminalistic and Police studies, Belgrade

Summary: The paper presents results of quantitative research assessment of efficiency reaction of the police, military and fire-rescue units in natural disasters. Thereby, the goal of quantitative research is scientific explication influence of gender, age, employment, level of education, previous experience, parenting and marital status of the evaluation of efficiency reaction. For realization of the study some communities were selected with high and low risk of onset of lowland and flash flooding. The survey was conducted on the territory of a large number of local communities with different demographic and social characteristics to be generalized to the whole population in Serbia. The urban and rural communities in different parts of Serbia were selected.

Bearing in mind all local communities in Serbia where floods occurred or there is a high risk of flooding, randomly it was selected sample consisting 19 of 150 municipalities and 23 towns and the city of Belgrade. Specifically, the study was conducted in the following communities: Obrenovac, Šabac, Kruševac, Kragujevac, Sremska Mitrovica, Priboj, Batočina, Svilajnac, Lapovo, Paraćin, Smederevska Palanka, Jaša Tomić, Loznica, Bajina Bašta, Smederevo, Novi Sad, Kraljevo, Rekovac and Užice. In selected communities research was undertaken in those areas that were most affected in relation to the amount of potential risk of flooding. The survey used strategy of testing in households with the use of a multi-stage random sample. In the survey of which was attended by 2,500 persons from 19 communities was applied test strategy in households with the use of a multi-stage random sample. The research results show that the efficiency rating is higher for military from the police and fire and rescue units. Then, at a significance level of 5% fortifications, statistically significant correlation assess the effectiveness of the police response to the previous experience of citizens, while gender, employment status, age and education levels associated with the assessment of efficiency of reaction of fire and rescue units. When it comes to assess the efficiency of reaction of the army, it was significantly associated with employment status and education level. The implications of the research related to the possibility of improving the efficiency of those emergency response and rescue services in natural disasters. The originality of the research is to establish initial empirical and theoretical basis for better understanding of the services in response to natural disasters. Certainly, although serious efforts were made to assess the effectiveness of a comprehensive understanding of the response, a number of research questions remain to be popular in the future researches.

Keywords: natural disaster, quantitative research, police, army, fire fighters, Serbia.